Een reis in het verleden met verrassende vergezichten
Daders en slachtoffers
Inleiding
In de familiegeschiedenis zijn ook verhalen en documenten terug te vinden die iets zeggen over een crimineel verleden. Familieleden die dader en/of slachtoffer waren of getuigen waren bij een misdrijf, zowel kleine als grote vergrijpen en zelfs futiliteiten.
Voorouder Nanne Goossens vermoord door zijn broer Willem Goossens
Nanne Goossens, (tak Laduk) leende vanaf 1552 een hoeve en land in Berkenwoude van de proosdij Oudmunster. Dit leen was al sinds 1468 in de familie en Nanne kreeg dit leen als oudste zoon na de dood van zijn vader. Nanne liet zijn oom, Pauwel Willems, samen met zijn broer Willem Goossens de helft gebruiken. Na de dood van Pauwels Willems eisten zijn drie zoons, hun helft als eigendom op, waarop Willem en Nanne Goossens onenigheid kregen die eindigde met de nederslag van Nanne.
Willem Goossens is waarschijnlijk ongehuwd overleden in 1606 en de kinderen van zijn broers - ook die van Nanne - en zus, zijn de erfgenamen.
Beschuldigd van gesjoemel als goudsmid
Arent Jacobs Cranenburgh, voorouder in de tak Laduk, werkte als goudsmid in het mooie stadje Montfoort. Hij was daar tevens schepen, een soort wethouder.
In mei 1648 legden 2 dames een notariële verklaring af.
Burgervrouw Wijve Peters Verweij getuigde dat zij een ring had laten maken. De ring werd omschreven als een dubbele hoep. Zij moest hiervoor 29 gulden en 10 stuivers betalen. Volgens een goudsmid in Utrecht was de ring echter 3 gulden minder waard.
Janneken Cornelis Tijssen had 4 jaar eerder Arent gevraagd om 2 ringen nauwer te maken. De ene ring was een 'hoep' en de andere een merkring. Janneken had nog steeds geld tegoed van het materiaal dat Arent uit de ringen had gehaald.
Helaas is niet bekend wat de uitspraak van het gerecht was.
Diefstal en steekpartijen in Herwen en Aerdt
In het Gelderse rivierenlandschap, vlakbij Lobith, liggen de dorpjes Herwen en Aerdt. Onze voorouders in de tak Zuidwijk, Otto Hendriksz Brands en zijn zoon Hendrik Brands waren daar gerechtsmannen. Een gerechtsman is een uit de burgerij gekozen persoon, die de rechter bijstaat. Zo was Otto betrokken bij de veroordeling in een zaak, waarbij zijn zoon Aernt Otthen Hendriks Brands slachtoffer was:
Diefstal en kattekwaad door Coenraedt Jacobsz
In 1657 zat de 45 jaar oude Coenraedt Jacobs opgesloten in de gevangenis te Herwen. Hij was afkomstig uit het dorp Nuis in Groningen, maar woonde al 20 jaar in Herwen, omdat hij daar als soldaat gelegerd was.
Hij had bekend dat hij 3 jaar daarvoor 's-nachts een stiertje had gestolen uit de wei van Aernt Brands. De wei lag aan de Oude Waal, waar hij 's-nachts vaak ging vissen. Eenmaal thuis gekomen bij zijn vrouw Hilleken hadden zij het stiertje geslacht. De huid verkocht hij voor 4 gulden aan een schoenmaker, een 'zwarte kerel', in de nabijgelegen stad Huissen. Het vet ging naar een 'tudde' - waarschijnlijk is dat een touwslager. Het vlees hadden ze lekker zelf opgegeten.
Coenraedt gaf ook toe dat hij 's-nachts bij andere mensen had gevist, en dat hij daarbij het wasgoed van schipper Jonckhans had misbruikt, dat aan de wilgen hing te drogen.
De rechter was niet tevreden met de bekentenissen, omdat Coenraedt volgens getuigen nog meer delicten gepleegd zou hebben. Daarom bepaalde de rechter dat de gevangene weer ondervraagd moest worden door de scherprechter, de beul. Als de gevangene ontkende, zou hij gemarteld worden...
Waarschijnlijk was het dreigement afdoende om Coenraedt nog meer te laten bekennen, want bij de volgende zitting had hij geen zichtbare tekenen van brandmerken of geseling.
Coenraedt had daarna toegegeven:
Steekpartij in huis van Aernt Brants
Aernt Brants was niet alleen slachtoffer van de hierboven vermelde diefstal van een stiertje, maar hij was ook getuige van een steekpartij in zijn huis in 1664.
Albert Gerrits had daar Geurt Reijers zeer moorddadig vier keer gestoken: twee keer in de borst en twee keer in de buik. Guert liep hierdoor het gevaar te sterven, maar overleefde dit wonder boven wonder. Geurt was een broer van voorouder Derck Reijers.
Het gerecht van Herwen en Aerdt veroordeelde Albert tot een boete van 100 'golt' guldens. Tegen de boete werd bezwaar gemaakt, omdat Albert ook al veroordeeld was door het gerecht van Pannerden en Millingen.
Fatale steekpartij in de herberg van Tienhoven
In 1642 was voorouder Arie Cornelisz Maet (tak Laduk) getuige van een fatale steekpartij in het landelijke Tienhoven aan de Lek.
De 30 jaar oude Arie was met anderen in de herberg van Jan Cors aan den Rolloff te Tienhoven. Daar zag hij dat Herbert Cornelisz Coijmange ruzie had met Jan Ruttersz. Herbergier Jan voegde zich bij die ruzie met 'een grooten blooten opsteecker', een mes dus. Jan stak Herbert in zijn rechter arm, waaraan hij een grote zware kwetsuur en een stijve arm overhield. Herbert wilde zich verweren tegen 'sodanige onfatsoenlijckhede' en had Jan Corse gestoken in de rechter borst. Na 12 zware dagen met koorts en toevallen was Jan Cors uiteindelijk overleden.
Uit de getuigenis blijkt niet of de mannen veel bier of wijn hadden gedronken. Ook vermeldt het archief niet of Herbert hiervoor is veroordeeld.
Gratie na een fatale steekpartij in Loenen aan de Vecht
De toen 21-jarige Gerrit Cornelisz Crieck - een voorouder uit een welvarend milieu in de tak Laduk - was op nieuwjaarsavond 1584 bij een samenzijn in het huis van Johan van Renesse de Loenen. Het gezelschap had zich vermaakt met het middeleeuwse spel 'colven'. Maar het bleef niet gezellig, want er onstond onenigheid over het spel. Aert Thonisz wilde de colven (slaghouten) niet terug geven. Daarop begon Gerrit Crieck te vloeken en werden de messen getrokken. Tijdens de vechtpartij struikelde Aert en viel met zijn hoofd tegen Gerrit. Gerrit was bang dat Aert hem in de buik zou raken en ter vedediging stak hij Aert twee keer met een mes in de schouder. Deze steken werden Aert fataal.
Bevreesd voor straf was Gerrit Loenen ontvlucht. Tijdens de 10 jaar dat hij elders was, verdiende hij zijn dagelijkse kost als turftrekker. Maar Gerrit kreeg spijt en keerde vanuit Nieuwkoop (Nijcop) weer terug naar de provincie Utrecht om zich te verzoenen met de vrienden van Aert en om zijn boete te betalen.
Het Hof van Utrecht behandelde deze zaak in 1594. Gerrit was toen getrouwd en had 4 kleine kinderen waarvan de jongste 1,5 jaar was. In zijn pleidooi vertelde Gerrit dat hij ook als soldaat voor het vaderland had gediend en hij verzocht ootmoedig om gratie, omwille van zijn kindertjes.
Neeltgen, de weduwe van de omgekomen Aert was met haar zoon Anthonis door het hof gehoord. Het hof had ook diverse aanbevelingsbrieven gekregen met pleidooien ten gunste van Gerrit.
Het hof vond in eerste instantie dat Gerrit als voorbeeld voor anderen gestraft behoorde te worden. Maar er werd gratie verleend mede omdat 'enige personen van kwaliteit' gepleit hadden voor Gerrit. Gerrit moest wel een boete en onkosten betalen. Ook moest hij 31 gulden betalen om uit de hechtenis te mogen gaan.
Gevechten, scheldpartijen en dronken predikanten in Rotterdam
Voorouder Jan Weerts (tak Laduk) was een pasteibakker in Rotterdam. Hij had ook gewerkt als schipper, makelaar en pontgaarder (makelaar in koren). Jan was in zijn leven bij verschillende incidenten betrokken.
Zoals in 1645. Er was een vechtpartij voor het huis van Thomas Hendricksz op de Nieuwe Haven voor de Koestraat. Wijnkopersgezel Jan Claesz had ruzie met de knecht van ene Thomas Russel. Jan Claes had deze knecht geslagen en van de trap af geschopt. Daarna had Jan Claesz de vrouw van Russel geslagen, waarop zij terugsloeg met een ijzeren schop. Voorouder Jan Weerts zag de mishandeling van de vrouw en had haar ontzet.
In 1648 was Jan Weerts zelf de 'boosdoener'. De gildebroeders en de hoofdlieden (bestuur) van het Bakkersgilde hadden een bijeenkomst in de St. Jorisdoelen te Rotterdam. Jan Weerts, die toen bakker was in de Kerkstraat, had de hoofdlieden slecht bejegend in het bijzijn van de gildebroeders. Jan was boos omdat volgens hem de hoofdlieden 3 jaar lang hun werk niet goed hadden gedaan.
Jan Weerts was 50 jaar toen hij in 1650 in de Wijnstraat Adriaen Hoogendijck tegen het lijf liep. In zijn functie als diaken en ouderling van de Remonstrantse kerk, wilde Jan van Adriaen weten of het waar was dat hij enkele predikanten dronken had gezien. Adriaen vertelde dat hij dat van Jan Koster had gehoord. Hierop ontstond een ruzie tussen Jan en Adriaen waarbij het woord 'schelm' was gevallen.
Vechtpartij na kermisbezoek
Willem Hendricks Steckhoven is een voorouder in de takken Alsemgeest en Neerscholten. In 1670, toen hij 25 jaar was, ging hij na een bezoek aan de Poeldijkse kermis naar het huis van Dirck Arents van Duijnen. Daar ontstond een ruzie met Cornelis Dircx van der Hoeve, waarbij de messen werden getrokken. Willem raakte gewond bij die vechtpartij.
Willem Huijbrechts de Hoogh
en Jan Joosten van Olsthoorn waren getuige bij die vechtpartij.
Opvallend is dat alle betrokkenen in de genealogie Alsemgeest voorkomen. Dirck Arents van Duijnen was de oom van Cornelis Dircx van der Hoeve en van Jan Joosten van Olsthoorn, maar had geen directe familierelatie met de andere twee.
Belastingontduiking?
Jan van Beveren was getrouwd met Appolonia Ketelaars een dochter van voorouder Jan Jacobs Ketelaer, (tak Laduk).
Heb je aanvullingen, verbeteringen, vragen en/of foto's? Neem contact op. Wij horen graag van je!
Je kunt gegevens overnemen van de site als je de bron vermeldt.
Vanwege het auteursrecht op diverse documenten kun je afbeeldingen niet overnemen.