Een reis in het verleden met verrassende vergezichten
De ontroerendste foto in de database vind ik de foto van Wilhelmus Alsemgeest. De foto is gemaakt in Veenhuizen. Veenhuizen was eerst een gesticht van de Maatschappij van Weldadigheid met als doel 'Arbeid ter disciplinering en bestraffing'. De Maatschappij had nog andere kolonies in Drente: Frederiksoord, Willemsoord, Wilhelminaoord en Boschoord. In de familie komen nog enkele personen voor met een vermelding in Veenhuizen of andere kolonies. Triest is dat mensen die in het verleden onvrijwillig in het gesticht Veenhuizen terecht kwamen geen misdadigers waren, maar door een strenge discipline toch gestraft werden voor armoede en/of landloperij.
In 1896 werd Wilhelmus ingeschreven in Veenhuizen. Die inschrijving is nu terug te vinden op een 'Signalement-kaart' van het Drents Archief. Op de signalementkaart zijn ook kenmerken van Wilhelmus geschreven, met veel details over het rechteroor.
Van Wilhelmus zijn onder andere de volgende feiten bekend:
Het "misdrijf" waarvoor Wilhelmus in Veenhuizen is beland is landloperij.
Bij de inschrijving heeft hij als moeder "Geertruida Maria Boekele" opgegeven. Dit is een andere naam dan die van zijn echte moeder: Ida Rosier. Geboortedatum en vader
kloppen wel.
In de tijd dat Wilhelmus militair was, staan diverse oorlogen en expedities geregistreerd, waarvan de belangrijkste de Atjeh-oorlog. Waarschijnlijk is Wilhelmus rond 1866 gewond geraakt tijdens één van die conflicten. Dit roept direct weer de vraag op of Wilhelmus traumatische ervaringen heeft gehad in het leger en daardoor niet goed meer kon aarden in de maatschappij.
Veenhuizen is een plaats in de gemeente Noordenveld, provincie Drenthe. Veenhuizen dankt zijn bestaan aan de bouw van drie grote gestichten voor bedelaars, landlopers en wezen in het jaar 1823. De Maatschappij van Weldadigheid wilde de armen met arbeid heropvoeden. Aanvankelijk bood men arme gezinnen uit de grote steden de gelegenheid vrijwillig naar Drenthe te komen en zich daar in koloniën te vestigen. Het idee hierachter was dat men zo als boer een nieuw bestaan kon opbouwen. Plaatsen als Frederiksoord en Wilhelminaoord zijn op deze manier ontstaan. Omdat blijkbaar niet iedereen uit vrije wil deze oplossing wilde kiezen, bouwde de Maatschappij in Ommerschans en Veenhuizen grote vierkante dwanggestichten.
Ieder gebouw leverde onderdak aan gemiddeld 1200 gevangenen, of verpleegden zoals ze toen nog werden genoemd. Ze werden ondergebracht in slaapzalen van 80 mensen, die overdag werden omgebouwd tot werk- en eetzalen.
In 1859 nam de rijksoverheid de gestichten over en maakte er in de jaren zeventig van de negentiende eeuw rijkswerkinrichtingen van. Justitie bouwde rond 1900 vervolgens twee nieuwe gevangenissen, ontworpen door Johan Frederik Metzelaar en zijn zoon Willem Cornelis Metzelaar: Norgerhaven en Esserheem. Daaromheen werd een heel dorp aangelegd, gesplitst in twee delen: Veenhuizen 1 en Veenhuizen 2. Het grootste gebouw, nu Klein Soestdijk geheten, was bestemd voor de hoofddirecteur. De imposante woningen langs de Veenhuizer vaart, op de gevel voorzien van stichtelijke spreuken als "Werk en Bid" en "Huis en Haard" waren bedoeld voor het bewakend personeel.
De gezinnen die zich op vrijwillige basis als kolonisten in Drente vestigden, kwamen terecht in eenvoudige huisjes in Willemsoord, Frederiksoord en Wilhelminaoord. De kolonisten kregen een woning met een hectare grond, er werd voorzien in hun onderhoud, er was geneeskundige hulp, alsmede godsdienst- en schoolonderwijs. Het regiem van de Maatschappij was streng.
Uit een verslag van de subcommissie Monnickendam aan de kolonie blijkt hoe hard het leven in de kolonie kon zijn. Zie de site van Wil Schackmann: Verslag subcommissie Monnickendam. In dat verslag wordt ook Arie van Galen (één van de hieronder vermelde familieleden) genoemd, die wel tevreden was over zijn verblijf daar.
Familieleden die in Veenhuizen of kolonies van de Maatschappij van Weldadigheid verbleven:
Veenhuizen
Kolonistenwoning Willemsoord
Dienstwoning in Veenhuizen
Gegevens mogen worden overgenomen met bronvermelding. Wegens auteursrecht kunnen afbeeldingen niet worden gekopieerd.
